بخور نخستین عطر جهان با قدمت ۱۴۰۰ ساله است و نقطه آغاز صنعت عطرسازی در فرهنگهای شرقی بهشمار میرود. برخلاف عطرهای امروزی، بخور از دل طبیعت بهدست میآمد و کارکرد آن از یک رایحه خوش، فراتر بود. بخور نخستین عطر جهان با قدمت ۱۴۰۰ ساله نهتنها در معابد و مراسم مذهبی کاربرد داشت، بلکه وسیلهای برای درمان، آرامشبخشی و ارتباط با جهان ماورایی تلقی میشد. هنوز هم در خاورمیانه، هند و آفریقا از بخور بهعنوان بخش مهمی از زندگی روزمره استفاده میشود. این عطر کهن با قدمتی دیرینه، بخشی از تاریخ زنده جهان عطرسازی است و نشانی از پیوند دیرینه انسان با طبیعت دارد.
تاریخچه پیدایش بخور در دنیای عطر
نخستین شکل عطر، بهصورت بخور یا اینسنس بود که با سوزاندن گیاهان خوشبو تولید میشد. این روش حدود ۴۰۰۰ سال پیش در بینالنهرین ابداع شد. زنان و مردان لباس یا بدن خود را در معرض دود بخور قرار میدادند تا خوشبو شوند. از بخور بهعنوان مادهای تشریفاتی و مقدس استفاده میشد و تجارت آن، بهویژه در مورد بخور و مُر، نقش پررنگی در روابط بینالمللی مصر باستان ایفا میکرد. در بسیاری از منابع تاریخی، از جمله کتابها، مقالات و متون باستانی، آمده است که شخصیتهایی چون ملکه کلئوپاترا و ملکه هتشپسوت از رایحهها و عطرها برای خوشبو کردن بدن، فضاهای خصوصی مانند اتاق خواب و حمام خود بهره میبردند. حتی در آیینهای تدفین، عطرها همراه با آنها به درون مقبره سپرده میشدند، چرا که رایحه خوش، نمادی از تقدس و احترام به زندگی پس از مرگ تلقی میشد. همچون عطر و ادکلن لطافه
پیدایش عطر در مصر
مصریان باستان به عطر اهمیت مذهبی زیادی میدادند. آنها از عصاره زنبق و گیاهان دیگر در آیینهای عبادی و مومیایی استفاده میکردند. شواهدی تصویری روی کتیبهها باقی مانده که نشاندهندهی روش عصارهگیری در آن دوره است.
عطر در تمدنهای یونان و روم
رومیان و یونانیان با ترکیب روغن زیتون و بادام، نخستین عطرهای مایع را ساختند. آنها از گلهایی چون سوسن، رز و رازیانه استفاده کردند. عطر در این زمان بیشتر برای خوشبو کردن بدن و نه فقط مراسم مذهبی کاربرد داشت.
نخستین عطر ایرانی
ابنسینا فرآیند تقطیر را برای تولید عطر ابداع کرد. او ابتدا از گل رز استفاده کرد که به تولید گلاب انجامید. این روش پایهگذار تولید عطرهای طبیعی در جهان و گسترش علم شیمی در غرب شد.
نخستین عطر عربی
ابویوسف کندی کتابی درباره عطر و تقطیر نوشت که حاوی بیش از ۱۰۰ روش ساخت عطر بود. این کتاب همچنین شامل دستور تهیه روغنها و عصارههای گیاهی برای درمان نیز بود و در گسترش مراکز فروش عطر نقش داشت.
آغاز صنعت عطرسازی در ایتالیا
در دوره رنسانس، شهرهای ونیز و فلورانس مرکز تولید عطر شدند. رنه فلورنتین، عطرساز ملکه کاترین دومدیسی، پس از مهاجرت به فرانسه نقش مهمی در پیشرفت صنعت عطرسازی ایفا کرد.
فرانسه، امپراطوری عطر
با ورود عطر به دربار فرانسه، این کشور به قطب تولید عطر در اروپا تبدیل شد. بهویژه بهدلیل بیتوجهی درباریان به نظافت شخصی، استفاده از عطر اهمیت بیشتری یافت.
شهر گراس، پایتخت عطرسازی
شهر گراس در جنوب فرانسه با تولید گلهایی مانند یاس و زنبق، قطب اصلی تولید مواد اولیه عطر شد. این شهر از سال ۱۷۲۴ تا به امروز نقش مهمی در صنعت جهانی عطر ایفا میکند.
| دوره/تمدن | رویداد/نوآوری | توضیحات مهم |
|---|---|---|
| بینالنهرین (حدود ۴۰۰۰ سال پیش) | ابداع نخستین شکل عطر به صورت بخور (اینسنس) | سوزاندن گیاهان خوشبو برای خوشبو کردن بدن و لباس؛ کاربرد مذهبی و تشریفاتی |
| مصر باستان | استفاده از عصاره گیاهان (مانند زنبق) | اهمیت مذهبی عطر، استفاده در آیینهای عبادی و مومیایی؛ عطر در مراسم تدفین |
| یونان و روم | ساخت نخستین عطرهای مایع | ترکیب روغن زیتون و بادام با عصاره گلها (رز، سوسن، رازیانه)؛ کاربرد بیشتر برای خوشبو کردن بدن |
| ایران (دوران ابنسینا) | ابداع فرآیند تقطیر برای تولید عطر | استفاده از گل رز برای تولید گلاب؛ پایهگذار تولید عطرهای طبیعی و گسترش علم شیمی |
| جهان عرب | تألیف کتابهای عطر و تقطیر توسط ابویوسف کندی | بیش از ۱۰۰ روش ساخت عطر و روغنهای گیاهی؛ گسترش مراکز فروش عطر |
| ایتالیا (رنسانس) | آغاز صنعت عطرسازی در ونیز و فلورانس | رنه فلورنتین، عطرساز ملکه کاترین دومدیسی؛ انتقال صنعت عطرسازی به فرانسه |
| فرانسه | ورود عطر به دربار و گسترش استفاده | تبدیل فرانسه به قطب تولید عطر در اروپا؛ اهمیت بیشتر عطر به دلیل بیتوجهی به نظافت شخصی درباریان |
| شهر گراس (فرانسه) | مرکز تولید مواد اولیه عطر | تولید گلهای معطر مانند یاس و زنبق؛ نقش مهم در صنعت جهانی عطر از سال ۱۷۲۴ تاکنون |
عطر از چه زمانی وارد زندگی بشر شد؟
شاید برایتان جالب باشد که بدانید اولین عطرساز ثبتشده در تاریخ، زنی شیمیدان به نام تاپوتی بوده است. نام او در الواح گِلی بهدستآمده از تمدن باستانی بینالنهرین دیده میشود که قدمت آن به هزاره دوم قبل از میلاد بازمیگردد. تاپوتی با استفاده از گلها، روغنها و مواد طبیعی، عصارههایی خوشبو تولید میکرد که پایهگذار هنر عطرسازی شد. از آن زمان تاکنون، عطرها نهتنها برای خوشبو کردن بدن بلکه در آیینها، مراقبتهای درمانی و حتی بهعنوان نمادی از طبقه اجتماعی، جایگاه ویژهای در زندگی انسانها داشتهاند.
نخستین کشور تولیدکننده عطر و بخور
براساس شواهد تاریخی، مصر باستان نخستین تمدنی بود که از بخور بهعنوان عطر استفاده کرد. بعدها این فن به تمدنهای عربی، ایرانی و هندی منتقل شد. مصر از صمغ گیاهان بومی برای تولید بخور بهره میبرد و آن را نهفقط در آیینهای مذهبی بلکه در زندگی روزمره شاهزادگان نیز بهکار میگرفت.
عطر با رایحه بخور
«بخور» یا «اینسنس» واژهای برگرفته از لاتین سنتر بهمعنای «سوختن» است. بخور ترکیبی از مواد زیستی معطر مانند چوب، گیاهان، گلها، صمغها و روغنهاست که هنگام سوختن رایحهای خوش منتشر میکنند. این ترکیبات در گذشته بهشکلهای مختلفی چون خمیر، پودر، مایع یا چوب خام مورد استفاده قرار میگرفتند.
هنگامی که در ترکیب عطر از بخور استفاده میشود، معمولا به نوع دقیق آن اشارهای نمیشود؛ چرا که بخور میتواند از ترکیب متنوعی از چوبها، گلها، صمغها و گیاهان ساخته شده باشد. همین تنوع باعث ایجاد رایحهای پیچیده و خاص میشود.
استفاده از بخور بهاحتمال زیاد به مصر باستان بازمیگردد. مصریان صمغهای خوشبو را از سواحل عربی و آفریقای شرقی وارد کرده و در آیینهای مذهبی خود بهکار میبردند. شواهدی از کاربرد بخور در بسیاری از فرهنگهای باستانی دیده میشود؛ از مراسمهای مذهبی و رایحهدرمانی گرفته تا مراقبه و حتی از بین بردن موهای بدن.
در سراسر جهان، آثار تاریخی نشان میدهد که بخور بخش جداییناپذیر فرهنگ و آیینهای معنوی بوده است. برای نمونه، بوداییها آن را نماد پاکی و راهنمای ارواح میدانستند. در ژاپن نیز بخور نقش مهمی در تطهیر ذهن و فضا ایفا میکند و به اعتقاد مردم، باعث آرامش، ثبات روانی و بهبود روابط میشود.
مطالعات باستانشناسی در دره پادشاهان مصر نیز نشان داده که در کنار مومیاییها مقادیر زیادی بخور، روغن و عطر یافت شده است. نکته قابل توجه آن است که بسیاری از خواص درمانی بخور تنها با سوزاندن آن فعال میشود؛ از جمله کاهش استرس، اضطراب، بیخوابی و ایجاد انرژی مثبت در محیط.
کاربرد بخور در آیینهای دینی و فرهنگی
در کلیساها، معابد شرقی، و حتی مراسم سوگواری، بخور جایگاه ویژهای داشته است. در باور بسیاری از فرهنگها، این رایحه در پاکسازی فضا، دور کردن نیروهای منفی و ارتباط با نیروهای معنوی نقش مهمی ایفا کرده است. بهویژه در آیین هندو و زرتشتی، استفاده از بخور بهعنوان بخشی از مناسک عبادی، همچنان رواج دارد.
تاثیر بخور بر جسم و روان
عطر بخور نهتنها از نظر معنوی تاثیرگذار است، بلکه خواص آرامبخش و ضدالتهابی نیز دارد. تحقیقات نشان دادهاند که رایحه بخور میتواند سطح اضطراب را کاهش دهد و در درمان مشکلات تنفسی، بهویژه در طب سنتی، مفید باشد. همین خواص باعث شده استفاده از بخور در جلسات یوگا و مراقبه رواج بیشتری پیدا کند.
تفاوت بخور با عطرهای مدرن
عطرهای صنعتی اغلب بر پایه الکل و ترکیبات مصنوعی ساخته میشوند و گاهی حساسیتزا هستند. اما بخور با ترکیبات طبیعی و بدون تماس مستقیم با پوست، انتخابی مناسب برای افرادی با پوست حساس است. علاوه بر آن، بخور بهخاطر حالت سوزاندنی، فضا را بهسرعت پر از رایحه دلپذیر میکند و حس حضور در طبیعت را ایجاد میکند.
در وبسایت https://theconversation.com/ نخستین عطر جهان
Perfume making dates back at least 3,000 years – to the time of Tapputi-belat-ekalle, who is considered the first chemist in history. What we know about her comes from inscriptions on fragments of clay tablets dating back to the Middle Assyrian period (1400–1000BC).
قدمت عطرسازی حداقل به ۳۰۰۰ سال پیش برمیگردد - به زمان تاپوتی-بلا-اکال، که اولین شیمیدان تاریخ محسوب میشود. آنچه در مورد او میدانیم از کتیبههایی بر روی قطعاتی از لوحهای گلی مربوط به دوره آشوری میانه (۱۴۰۰-۱۰۰۰ قبل از میلاد) به دست آمده است.
نتیجهگیری
بخور نخستین عطر جهان با قدمت ۱۴۰۰ ساله نهفقط یک رایحه، بلکه بخشی از تاریخ تمدن بشر است. عطری طبیعی، اصیل و ماندگار که ریشه در فرهنگهای کهن دارد و هنوز هم در بسیاری از نقاط جهان جایگاه خود را حفظ کرده است. شناخت این رایحه ارزشمند، آشنایی با سبک زندگی رایحهمحور به معنای ورود به دنیایی است که در آن عطرها تنها جنبه خوشبویی ندارند، بلکه نقش موثر در ایجاد آرامش ذهن و روح ایفا میکنند. در این شیوه از زندگی، هر رایحه میتواند احساس خاصی را برانگیزد. با انتخاب هدفمند رایحهها، لحظات روزمره با انرژی مثبت و حسی مطبوع همراه میگردند.