مشک ماده ای خوشبو و خوش رایحه است که از آن در صنایع عطر سازی استفاده می شود. مشک از نظر ساختار و روش تولید به سه دسته مشک حیوانی، مشک گیاهی و مشک سنتتیک تقسیم می شوند. همانطور که گفته شد ساختار و روش تولید هر یک از این مشک ها متفاوت است مشک حیوانی ماده ای خوشبو است که از غدد یا کیسه زیرشکم برخی از حیوانات مثل آهوی نر ختن استخراج می شود. مشک گیاهی از برخی گیاهان که دارای خاصیت درمانی هستند مثل سنبل ختایی، سنبل وحشی و غیره تولید می شود. اما مشک سنتتیک بر خلاف انواع دیگر مشک که به شکل طبیعی بوجود می آیند آزمایشگاهی بوده و در فضای آزمایشگاهی به شکل مصنوعی تولید می شود.
مشک چیست؟
ریشه واژه مشک، کلمه عربی مسک است که به مادهء خوشبو و خوش رایحه اطلاق می شود مشک در عطرسازی به عنوان رایحه پایه مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده خوش رایحه اگر از نوع حیوانی باشد از غده یا کیسه ای در بدن جنس نر بعضی از حیوانات مثل آهوی ختن، موش آبی و اردک استرالیایی استخراج می شود.
مشک حیوانی رایحه ای شیرین دارد و از ماندگاری بالایی برخوردار است لذا در گذشته و حال در مورد استقبال عطرسازان و طرفداران عطر بوده است.
مشک یکی از پایه های اصلی در ترکیب عطرهای با کیفیت و مرغوب دنیا محسوب می شود و از آن به عنوان یک عنصر ملایم کننده سایر نتهای تشکیل دهنده عطر یاد می شود. مشک این قابلیت را دارد که رایحه تیز و تند، نتهای تشکیل دهنده عطر را خنثی و به حد مطلوبی برساند.
در گذشته مشک بیشتر از بدن آهوی ختن استخراج می شده است اما از سال 1979 به دلیل تحت حفاظت قرار گرفتن آهوی ختن، استفاده از مشک طبیعی در عطرها کاهش پیدا کرده و تا حدودی قطع شده است به همین دلیل از مشک گیاهی که از گیاهانی مثل سنبل ختایی، سنبل وحشی، کرفس وحشی و غیره استخراج می شود به عنوان جایگزین آن استفاده می شود.
به دلیل گسترش صنایع عطر سازی در جهان و نیاز به مشک مناسب برای استفاده در عطر های مختلف، امروزه برای برطرف کردن نیاز این صنایع، مشک منتتیک یا مصنوعی در آزمایشگاه های معتبر دنیا تولید و عرضه می شود.
انواع مشک
همانطور که گفته شد مشک ماده ای خوشبو است که از آن به عنوان رایحه پایه در عطرها و ادکلن های مرغوب و باکیفیت استفاده می شود.
اهمیت استفاده از مشک در ساختار عطرهای مرغوب و باکیفیت به آن دلیل است که میزان مشک استفاده شده در ساختار عطر به عنوان بیس پایه می تواند تاثیر زیادی در ماندگاری و دوام رایحه عطر داشته باشد.
به طور معمول مشک از طریق استخراج از بدن برخی از حیوانات یا گیاهان به دست می آید یا به صورت آزمایشگاهی و مصنوعی تولید میگردد که در ادامه به آنها پرداخته می شود.
● مشک حیوانی
مشک حیوانی نوع رایحه خوشبو است که از غدد یا کیسه ای که در بدن جنس نر برخی از حیوانات مانند آهوی ختن، اردک استرالیایی، گربه زباد، سگ آبی و غیره وجود دارد استخراج شده به عنوان بیس پایه یا رایحه اصلی در خیلی از عطرهای مرغوب و باکیفیت جهان مورد استفاده قرار می گیرد.
آهوی ختن به عنوان مهمترین منبع تامین مشک حیوانی، گونه ای کمیاب و در معرض انقراض تشخیص داده شده است لذا شکار این حیوان برای تامین مشک حیوانی ممنوع شده است و همین امر باعث گران شدن قیمت تمام شده مشک حیوانی شده است.
هرچند روش های جدیدی برای استخراج مشک از بدن آهوی ختن بدون کشتنش این حیوان وجود دارد با این وجود باز هم قیمت تمام شده مشک آهوی ختن بالا است لذا از روش های دیگر برای تامین مشک مورد نیاز صنایع عطر سازی جهان استفاده می شود.
● مشکی گیاهی
مشک گیاهی نوعی دیگر از رایحه های خوشبو و معطر است که به عنوان بیس پایه در عطرها و ادکلن های مرغوب مورد استفاده قرار می گیرد. مشک گیاهی از بعضی از گیاهان وحشی مانند سنبل ختایی، سنبل وحشی، کرفس وحشی و غیره استخراج شده و در صنایع عطر سازی مورد استفاده قرار می گیرد.
مشک و اسانس این گونه گیاهان به روش تقطیر تهیه می شود و عطر و بویی تقریباً شبیه به مشک حیوانی دارد. رایحه مشک گیاهی تقریباً آروماتیک، چوبی و خاکی است و بوی شیرین و پودری می دهد. همچنین از رایحه دانهء گیاهی از خانواده پنیرکیان هم که ترکیبی از بوی کپک گرفته، شیرین، قدیمی، کهنه، حیوانی، گرم و کدر بسیار با کیفیت است در حوزه تولید مشک گیاهی استفاده می شود.
هرچند مشک های گیاهی به دلیل کمیاب بودن این گونه گیاهان و سختی استخراج رایحه آنها گران هستند اما رایحه‌ای ماندگار و با کیفیت دارند.
● مشک سنتتیک
مشکی سنتتیک نوعی مشک است که در محیط آزمایشگاهی و به شکل مصنوعی تولید می شود. این نوع مشک با توجه به نوع و شرایط ساخت در سه دسته نیترو، پلی سایکلیک و ماکروسایکلیک قرار می گیرند.
امروزه استفاده از نیترو و سایکلیک به عنوان مشک مصنوعی یا سنتتیک در ساختار عطر های مختلف ممنوع است و فقط از ماکروسایکلیک برای ساخت عطر های مختلف استفاده می شود.
به دلیل آن که ممکن است اکثر افراد بتوانند رایحه مشک ماکرولیک را به راحتی تشخیص دهند. سازندگان عطر و عطارانی که در زمینه ساخت این نوع مشک ها فعالیت می کنند آنها را با مشک های گلی مخلوط می کنند تا بویی که از آن منتشر می شود بوی شیرین، خامه‌ای، سبک، لایت و روشن بدهد.
تفاوت مشک های حیوانی، گیاهی و سنتتیک
همانطور که گفته شد مشک ماده ای خوشبو و معطر است که از آن به عنوان بیس یا پایه در عطرهای مختلف استفاده می شود تا هم باعث افزایش کیفیت آن ها شود و هم ماندگاری آن ها را افزایش دهد. منتهی مشک های مختلف با توجه به ترکیب مواد و چگونگی ساخت با یکدیگر متفاوت هستند.
مشک حیوانی به دلیل ساختار طبیعی از کیفیت بسیار بالایی برخوردار هستند و قیمت تمام شده آن هم بسیار گران است، مشک های طبیعی در تماس با اکسیژن خشک شده و رایحه ای خاص و خوشبو را در فضا منتشر می کنند. رایحه مشک حیوانی گرم و تحریک کننده است و در اکثر عطرها برای ایجاد پایداری و ثبات در نت پایه مورد استفاده قرار می گیرد.
مشک گیاهی هم دارای ترکیب مناسب و با کیفیتی است منتهی نسبت به مشک حیوانی از نظر کیفیت و ماندگاری در رده پایین تری قرار می گیرد.
در نهایت مشک سنتتیک نوع مصنوعی و آزمایشگاهی مشک است که از مواد شیمیایی بدست می آید و از نظر کیفیت نسبت به دیگر انواع مشک در رده پایین تری قرار می گیرد.
به شکلی که اگر از مشک مصنوعی یا سنتتیک به عنوان بیس پایه در ترکیب عطر یا ادکلن استفاده شود کیفیت رایحه و ماندگاری آن نسبت به مشک حیوانی و گیاهی بسیار پایین‌تر است.
سخن پایانی
مشک نوعی ماده خوشبو است که در ابتدا از بدن برخی از حیوانات مثل آهوی ختایی، موش آبی، اردک استرالیایی و غیره استخراج و در عطر سازی مورد استفاده قرار می گرفته است.
از مشک به عنوان بیس پایه یا اصلی در ترکیب عطرها و ادکلن های مختلف استفاده می شود. هرچه کیفیت مشک استفاده شده در ترکیب و ساختار عطر های مختلف بالاتر باشد رایحه و بوی با کیفیت تری از عطر منتشر می شود و ماندگاری آن هم از شرایط بهتری برخوردار است.
با توجه به گسترش صنایع عطرسازی در جهان و کمبود منابع لازم برای تامین مشک حیوانی این صنایع از مشک گیاهی که از گیاهانی مثل سنبل ختایی یا وحشی، کرفس وحشی و غیره استخراج می شود به عنوان جایگزین استفاده می کنند.
با این وجود قیمت تمام شده مشک حیوانی و گیاهی بالا است لذا برای تامین نیاز صنایع عطرسازی از مشک مصنوعی یا آزمایشگاهی که با عنوان مشکل سنتتیک شناخته می شود استفاده می گردد.