چگونه رایحه عطر بازگوی یک خاطره می‌شود، یکی از سوالات جالبی بوده که بسیار تامل بر انگیز است. احتمالا تا به حال برای شما نیز پیش آمده باشد که ناگهان بوی خاصی به مشامتان می‌رسد و به یاد خاطره خاصی می‌افتید. این امکان در مغز انسان‌ها وجود دارد که بتوانند بو‌های مختلف را ثبت کند. حال طبق تحقیقاتی که در سال‌های اخیر توسط دانشمندان و روانشناسان شناختی صورت گرفته است، بیان شده زمانی که بوها و رایحه‌های خاص با خاطرات جالب توجه افراد همراه می‌شوند، پس از آن هر زمان که افراد آن بوها را استشمام کنند، می‌توانند آن خاطره را به یاد آورند. برای مثال زمانی که رایحه اسطوخودوس با حمام گرفتن همراه می‌شود، افراد در هر زمانی که رایحه اسطوخودوس را حس کنند، این رایجه تداعی گر آرامش و سبکی برای آنها خواهد شد. همچنین بوها و رایحه‌ها تاثیر بسیار زیادی بر روی عواطف و احساسات فرد افراد نیز می‌گذارند. به طوری که بیان می‌شوند رایحه‌ها می‌توانند احساسات افراد را تا حد بسیار زیادی تحریک کنند. بسیاری از شرکت‌های عطر سازی از همین موضوع به منظور ایجاد رایحه‌های جدید استفاده می‌کنند. این شرکت‌ها نهایت تلاش خود را به کار می‌گیرند تا رایحه‌ها و عطرهایی را تولید کنند که توانایی تحریک احساسات افراد را داشته باشند.
نقش عطر و حس بویایی در خاطرات و مغز
بسیاری از دانشمندان، محققان و روانشناسان تجربی در خصوص ارتباط بین روایح و بوها با مغز و خاطرات نظریات و فرضیاتی را بیان می‌کنند. دکتر پاملا دالتون یکی از روانشناسان تجربی که عضو هیئت علمی مرکز حواس شیمیایی مونل است، بیان می‌دارد: تجربه ما با روایح معمولا در جایی است که بوی یک فرد، مکان یا حالت عاطفی خاصی در ذهن‌مان ثبت می‌شود. این سخن در واقع بدین معنا است که زمانی که رایحه‌ها و بوها با خاطرات مهم و برجسته همراه شوند، جایی در مغز ما ثبت خواهند شد. به همین سبب پس از گذشت آن خاطرات، اگر در جایی آن رایحه را استشمام کنیم احتمال این که عواطف یا احساساتی که در آن خاطره تجربه کردیم، در بدن و مغز ما زنده شود، بسیار زیاد است. به طور معمول احساس بویایی بیشتر با خاطرات اپیزودیک یا خاطرات رویدادی مرتبط خواهد شد. اغلب متخصصان بیان می‌دارند که ارتباط بین حافظه و حس بویایی نسبت به سایر حس‌ها بسیار بیشتر و قوی‌تر است و بسیاری از افراد این را به دلیل قرار گیری سیستم بویایی افراد در ساختار‌های سامانه لیمبیک فرد که در تنظیم احساسات و خاطرات نقش دارد، می‌دانند. همچنین این ساختار‌های بویایی دسترسی بسیار خوبی به آمیگدال و هیپوکامپ نیز دارند.
رابطه رایحه عطر با حافظه
همان طور که پیش از این نیز ذکر کردیم رایحه‌ها و بوها می‌توانند در حافظه افراد ذخیره شوند. گر چه که مطالعاتی که سال‌های اخیر در مجلات روانشناسی آمریکایی منتشر شدند، بیان می‌کنند که شاید خاطرات مرتبط با بوها و روایح آن قدر که باید دقیق نیستند، اما به طور معمول توانایی این را دارند که افراد را بسیار از نظر احساسی تحریک کنند. همچنین جالب است بدانید که در حافظه افراد معمولاً آن روایحی بسیار برجسته هستند که به ندرت آنها را تجربه می‌کنند. بنابراین وقتی پس از مدت‌ها آنها را استشمام می‌کنند، می‌توانند ارتباط‌های خاص گذشته را به یاد آورند. معمولاً ثبت و حفظ روایح برای ذهن کاری بسیار دشوار و سخت است و برای افراد به خاطر سپردن چند کلمه بسیار راحت‌تر از به خاطر سپردن بوی چند رایحه مختلف است. با این حال مغز کارایی بسیاری جهت حفظ بوها دارد. برای مثال تصور کنید زمانی که پس از یک کار خسته کننده به خانه برمی‌گردید، سرتان را بر روی بالشتی می‌گذارید که بوی گلاب می‌دهد، بنابراین از آن پس هر زمان که بوی گلاب را استشمام کنید حس آرامش و رفع خستگی برای شما تداعی خواهد شد، حتی اگر به منظور رفع خستگی سرتان روی بالشت نباشد.
چرا روایح خاطرات را زنده می کنند؟
مطالعات جدید نشان می‌دهند که به منظور تشکیل خاطرات اپیزودیک یا رویدادی، مغز ما قادر است رایحه‌ها و بوها را با اطلاعات مکان و زمان ادغام کند، بنابراین امروزه می‌توان از تست‌های بوییدن به منظور راهی برای درمان آلزایمر استفاده کرد. زیرا ممکن است با استفاده از روایح افراد بتوانند خاطرات و اطلاعات مربوط به آنها را به یاد آورند. طبق اثر پروست روایح در تحریک خاطرات نقش بالقوه‌ای دارند و این به سبب نزدیکی سیستم پردازش بویایی به مرکز حافظه در مغز است. پروست فردی بود که توانست با بوی مادلین که نوعی شیرینی خوشمزه فرانسوی است، صدها صفحه از خاطرات زندگی خود را به یاد آورده و بنویسد. بعدها با استفاده از این اتفاق که برای پروست افتاد، محققان و دانشمندان توانستند اثر پروست را همان گونه که در بالا شرح دادیم، کشف کنند. در واقع بوی شیرینی مادلین تداعی کننده خانه قدیمی عمه پروست در خیابانی خاص بود. بنابراین پروست توانست با بوی این شیرینی تمامی جزئیات جاده‌های روستایی و خیابان‌هایی که در آنها کار می‌کرد را به یاد آورده و در کتاب خود بنویسد. به طور مختصر و ساده می‌توان بیان کرد این ثبت خاطرات و به یاد آوردن آنها با یک محرک بویایی، به وسیله کارکرد بخش‌های مختلف مغز همچون هیپوکامپ، آمیگدال و هسته بویایی قدامی صورت می‌گیرند.
نقش رایحه عطر ها در عواطف افراد
تا به این جا متوجه شدیم که بویایی و رایحه‌ها ارتباط بسیار قوی با حافظه دارند. اما جالب است بدانید که روایح مختلف می‌توانند پیوندهای قوی احساسی را نیز ایجاد کنند. به طور کلی عطر سازان نهایت تلاش خود را به کار می‌گیرند رایحه‌هایی را پدید آورند که بتوانند طیف گسترده‌ای از احساسات و عواطف را منتقل کنند. از جمله این احساسات می‌توان به احساس آرامش و سرزندگی احساس قدرت، احساس عشق و جذابیت و… اشاره کرد. تحقیقات بیان می‌کنند که اغلب واکنش‌های عاطفی افراد توسط حافظه تدایی آنها کنترل می‌شود. همین امر و حافظه تداعی این واقعیت را بیان می‌کند که افراد می‌توانند درک بسیار متفاوتی از یک رایحه داشته باشند و این‌ها بیانگر تاثیر حافظه تداعی افراد است. برای مثال وقتی افراد مختلفی یک عطر مخصوصی را استشمام می‌کنند، این عطر می‌تواند تداعی گر موارد مختلفی از جمله قدرتمندی، اعتیادآور، معطر و… در افراد بوده و در عین حال در افراد دیگر تداعی گر حالاتی همچون نامطبوع، تهوع آور یا ضعیف باشد. با این حال این امکان وجود دارد که برخی بوها و رایحه‌ها حس‌های مشابهی در افراد ایجاد کنند برای مثال بوی دود یا بوی غذای فاسد از جمله مواردی هستند که برای افراد هشدار بر انگیز هستند.
قدرت شگفت انگیز روایح عطر ها
همان طور که پیش از این نیز بیان کردیم به طور کلی رایحه‌ها و بوها می‌توانند حافظه را به شدت تحریک کرده و سبب شوند ما بتوانیم به راحتی اطلاعات و خاطرات را به یاد آوریم. به طور کلی بیان می‌کنند که رایحه‌ها می‌توانند توانایی افراد را برای به یاد آوردن یا تشخیص اطلاعات افزایش دهند. دالتون یکی از دانشمندان برجسته‌ای بود که در این زمینه تحقیقات و آزمایش‌های بسیار زیادی را انجام داد. طی یک مطالعه دالتون از افراد خواست که با استفاده از رایحه‌های مختلف چهره‌ی غریبه‌ها را به یاد بسپارند. در انتهای این آزمایش دالتون متوجه شد زمانی که یک رایحه با چهره غریبه‌ها همراه می‌شود، افراد می‌توانند پس از آن به راحتی با حس بویایی آن افراد را تشخیص دهند. بنابراین نتیجه به دست آمده از این آزمایش و مطالعه، به نفع نظریه‌هایی که در بالا مطرح کرده‌ایم، شد. در این راستا مطالعات و تحقیقات بسیار بیشتری نیز صورت گرفتند و پس از آنها متوجه شدند که رایحه‌ها می‌توانند بر روی به یاد آوردن و به خاطر سپردن خاطرات تاثیر مثبتی داشته باشند. برای مثال در طی آزمایش دیگری متوجه شدند که اگر مطالعه کردن مطالب و یادگیری مطالب جدید در حضور روایح صورت گیرد، می‌تواند به یادآوری آن اطلاعات کمک شایان توجهی نماید.
سخن پایانی
احتمالاً تا کنون در خصوص تاثیر رایحه‌ها و بوها بر روی خاطرات، عواطف و احساسات نظریه‌هایی را مطالعه کرده باشید. در سال‌های اخیر مطالعات و تحقیقاتی در خصوص این که چرا بوها و رایحه‌ها می‌توانند تداعی گر خاطرات باشند، اطلاعاتی جمع آوری شده است.